Nudge Network   •   10 Eylül 2020

ayatınızda hangi konuya değmek ve sonucu değiştirmek istiyorsunuz?  Sağlığınızı korumak, işinizi anlamlandırmak, bütçenizi düzenlemek ve daha niceleri.. Beynin karar mekanizmalarını ve insan psikolojisini tanıyarak nudge tasarımlıları üretme işine girişebilirsiniz. Kahneman ne diyor; “Nudgelar zihnin ve toplumun birlikte daha iyi işler üretmesi konusunda ciddi bir kolaylaştırıcıdır. Önerin basit olsun yani beyni yorma, bölmesin, çarpmasın,  düşünerek enerji harcamasın velhasıl.. Merak uyandır, başımıza gelenler meraktansa bu kez iyinin peşine düşeceğimiz bir şekilde dikkat çek, o zaman aklı çeler yapılmasına ön ayak olursun. Biz insanlar toplu yaşamayı seçen sosyal varlıklarız. Alışkanlık işte, sürüye uyarız. Elle gelen düğün, bayram ve daha niceleri.. “Diğerleri ne yapsa ben de onlardan olurum ve yapmaktan geri durmam!” Genel olarak çocuk gibiyizdir. Aklımıza ne düşerse oluversin isteriz. Zorda kaldık mı bir çözüm geliverse deriz.  Başta yazdığımız karar mekanizmaları ve insan psikolojisi ikilisine, yani insanın sırlarına vakıf olduysanız Davranış Düzenleme tasarımlarına geçebiliriz. David Halpern’den birkaç öneri alıp örnekleyelim.

Amerika ve İngiltere’de hükümet stratejilerini uygulamak için kurulan nudge ekipleri Baltaş nudge kuram ve metinlerinde ayrıntılı biçimde ele alınır. Bu yazıda da “Halpern Davranışsal İçgörü Ekibi”nin başarılarında etkin olan kuralları, basit ve kolay hatırda kalır bir yapıda ele alarak aktarmak istedim. İngilizce anlamı doğu olan (EAST) akılda kalıcı bir kelime olarak nudge kurallarını kısıtlıda olsa bir arada hatırlanmasına imkân veriyor. Dört ana yönden biri olan doğu, yön gösterir ve pusula ile özdeştir. Nudge’a giden yolun çizgisini belirleyen kuralları bu kelimenin harflerinden çıkarak sıralarsak; basit E (Easy), cezbedici A (Attract), S sosyal (Social), T zamanında (Timely) olmasına özen göstermemiz gerekir (1).

Basit; I. sistemi harekete geçiren en etkin özelliklerden birinin kararın kolay uygulanabilmesi olduğunu biliyoruz. Basit, kolaylığı ve rahatlığı vurgular. Karmaşık anlatılar zihni zorlar ve çözülmesi çaba göstermeyi gerektirir. Biliş; ekonomik olmayan zihinsel aktiviteyle karşılaşınca reddetmeye, vazgeçmeye veya kendince yorumlamaya yatkındır.

Tıp alanında inmesi olan hasta yakınların acil durumu fark etmelerine imkân veren hızlı (FAST) da olduğu gibi nudge tasarımsal anlatılarını çoğaltabilirsiniz. Baş harflerini oluşturan ilk 3 aşamada ilgili belirtileri gözlemleyen kişinin 4. aşamada acilen hastaneye başvurması gerektiğini ifade eder.

Dr. Dominic King’in öncü olduğu ücretsiz sağlık hizmetinde 2.000 genç profesyonel görev yapıyor (2). Amaçları DeepMind ile sağlık hizmeti kolaylaştırıp yaygınlaştırmak. DeepMind hekimleri hastaların yapay zekayı kullanarak doğru ilacı, doğru zamanda alınmasını sağlamak için nudge’lardan yararlanıyorlar. Hasta ve yakınlarının kolayca anlayacağı ve uygulayacağı bir reçete sistemi kurmuşlar. Doktorlar kodladıkları dijital reçeteler sayesinde hastanın ilaç kullanım davranışını izleyebiliyorlar. Reçete okunmayınca bir nudge, ilaç zamanında kullanılmaz ise yine bir nudge. Böylece tedavinin eksik uygulanmasıyla risk doğuran durumların önüne geçilme imkânı oluyor.

Cezbedici; Nudge tasarımlarının önemli kurallarından biri de ilgi uyandıran ve dikkat çeken nitelikte olmasıdır. Kazandırmak istenen tutum için motive edici bir uyaran olması gerekir. Her zaman yaşadığı ortamda farklı bir deneyim yaşatmak ilgi çekerek cezbedici olabilir. Dijital uygulamalar bu konuda yarış halindeler. Ancak en hatırda kalan tasarımlar o konuya o güne kadar hiç bakılmayan bir açıdan bakanlar oluyor. Oden metrosunda ki piyano tuşlu merdivenlerin en azından videosunu izlemeyen kalmamıştır. Bu basamaklar herkesi bir deneme girişiminde bulunmaya davet edecek kadar caziptir. “Sağlığınız için merdivenleri kullanın” bilgisini verseler davranış isteyerek, hızla ve eğlenerek değiştirilebilir miydi? Uygun hedefin üzerine dikkat çekmeyi başarırsanız, büyük olasılıkla insanların o hedefe yönelmesini de sağlarsınız.

Sosyal; EAST’in üçüncü harfini temsil eden sosyallik, insanlığın var oluşundan beri sahip olduğu temel özelliklerden biridir. “Sosyallik” ve “sosyal kabul” psiko-sosyal dinamikleri yöneterek yeni tutumların kazanılmasında rol oynar. Örnek tutumları benimsemenin aidiyetteki rolü pek çok sosyal psikoloji çalışmasında ele alınmıştır. Eylemlerin de eylemsizliklerin de temelinde diğerler insanların nasıl davrandığıyla ilgili bir bağ vardır.

Birikime Sende Katıl

Monay “Parasını yöneten hayatını yönetir” uygulaması, iyilik hali için uygun karar seçenekleri sunar. Ufak gözüken birikimlerin sonucunu görmek harekete geçiricidir (3). Başaranlar diğerlerini de başarı için motive edecektir.

Bir başka örnek ise Amerika’daki bir üniversiteden. Öğrencilerini merdiven kullanımına teşvik etmeyi hedefleyen üniversite yönetimi, asansörlerin yanına merdivenlere yönlendiren ok işaretleri konumlandırmış ve “Merdiven kullanmak iyi bir egzersiz yöntemidir” mesajını  eklemiştir. Fakat bu bilgi öğrenci davranışlarında bir değişiklik olmasına yetmemiştir. Bunun üzerine, yönlendirici posterlere ‘’İnsanların birçoğu merdivenleri kullanıyor!” yazan üniversite yönetimi, bu “haydi sende gruba katıl” nudge’ı ile merdiven kullanımını % 46 oranında arttırdı.

Zamanında; 21. yy’ın yerleşik bir norma dönüştürdüğü prensiplerden biri de ihtiyaç olduğunda nesne veya bilgiye ulaşabilmektir.  Herkes şimdi ve burada uygun bilgiye ulaşarak uyarıcıyla buluşmayı seviyor. Oysa riskli alanlarda ve zamanlarda bile doğru tercihi yapmak sorun olmamalıdır. Kişilere nerede, ne zaman ve nasıl yardımcı olunması olmak gerektiğini ise ancak gündelik hayatta doğru konumlandırılan Nudge’lar ile sağlayabiliriz. Para yönetiminde zorlananlar için en büyük tuzak içinde bulunduğu ortam nedeniyle planlamadığı bir alım davranışına yönelimdir. İnsan yemek için girdiği bir alışveriş merkezinden elinde bir ayakkabı veya tişört torbasıyla çıkabilir.

Yerinde ve Zamanındayı Unutma!

Niyetlenmediğini yapmamak veya sahip olduklarını korumak aklın gereği gibi görülür, ancak gerçek bundan farklı olur. Özellikle harcama yapmaya neden olan riskleri küçümsememekte ve hatırlatmakta yarar var. Bireylerin aklı durduran I. sisteme uyarlarsa başlarına açabilecekleri sorunlarla yüzleşmelerini sağlamak koruyucu olur. Monay uygulamasının hedefi de tam olarak bu gibi durumlardır; “Monay” yüksek satın alma motivasyonu oluşturabilecek yerlerde devreye girerek kullanıcılarını borç batağından kurtarmak ister (3).

Yurtdışında, ileri eğitim kurslarında derslerin yoğunlaştığı dönemlerde genç yetişkinlerin kayıt sildirme oranlarının arttığı gözlemlenmiştir. Bunun üzerine kayıt sildirmenin yoğun olduğu bu dönemler tespit edilmiş ve öğrencileri motive edeceği düşünülen kısa mesajlar tasarlanmıştır. Örneğin, vize dönemlerinde öğrencilere “Şu an aldığınız derste zorlanıyor olabilirsiniz, ancak 1-2 haftaya kalmadan tekrar yüksek performans sergileyeceksiniz,” şeklinde mesajlar atılmıştır. Öğrenciyi motive etmesi amacıyla düzenlenen bu mesajların derslerin en yoğun olduğu dönemlerde konumlandırılarak gönderilmesi sayesinde, kayıt sildirme oranının %36 oranında düştüğü saptanmıştır. Nudge’ı oluşturmak kadar harekete geçirici uyarının ne zaman verileceğini önemsemek de unutulmamalıdır.

Doğuya (EAST) doğru yürü. Gün doğar ve yeni tasarım fikirleri zihninde aydınlanarak güneşe eşlik eder. Davranış bilimiyle beslenen nudge tasarımları eğitim, ekonomi, işletme ve hukuk alanında uygun kararın seçimi için bir dönüm noktası oldu.  Sen de üret.

Prof. Dr. Zuhal Baltaş

Kaynak;

1. https://monay.com.tr/Halpern, D., Inside the Nudge Unit, WH Allen, Penguin Books, 2016
2. DeepMind-about [İnternet]. Uygun erişim: https://deepmind.com/about
3. “Monay”  nudge tasarım ekibi çalışmaları 2020